Bir işletme içerisinde bulunan ekonomik varlıklar zaman içerisinde eskime ve yıpranma gibi faktörler ile karşılaştığında değer kaybı yaşayabilir. Bu neden ile finans yönetimi içerisinde amortisman gibi bir kavram yer alır. Mali yönetim açısından da amortisman gideri nedir ve bu giderin türleri ve hesaplama yöntemleri gibi birçok ayrıntıyı detaylı şekilde bilmek gerekir.
Amortisman Gideri Nedir?
Amortisman, bir işletmede yer alan duran varlıkların eskime ya da yıpranma için sahip oldukları pay anlamına gelir. Uygulamada ekonomik değerinin düşüşü bir gider kalemi olarak ele alınır.
Örnek olarak bir işletmede yer alan fotokopi makinası yıllar içerisinde kullanılması ile birlikte yıpranma ve arıza gibi tepkiler gösterebilir. Bu gibi bir durumda işletme kurulurken, günümüz ölçeğinde 10.000₺ değeri olan bu makina yıllar sonra bu yıpranma nedeni ile 2000 ₺ gibi bir değere düşmüş olabilir. İşte bu neden ile amortisman sisteminde malın ekonomik değerinde bir düşüş olduğu için amortisman gideri olarak ifade edilir.
İşletmelerde maddi ya da maddi olmayan varlıkların hem iktisadi hem de kullanım açısından zaman içerisinde değer düşüşleri oluşabilir. Yaşanan bu değer düşüşünün işletme sermayesinde negatif bir etkisi ortaya çıkabileceği için varlıklar ömürleri boyunca tükenecek şekilde düşünülerek ara dönemlerde gider şeklinde kayıt altına alınır. Çünkü bu sayede finans yönetimi oluşturmak mümkün olurken, kira amortisman uygulaması da işletmedeki varlıkların kaybettikleri iktisadi kıymeti ve bunun için gereken bakım masrafları gibi kalemleri kaydetmek için kullanılır.
Amortisman yıllar içerisindeki yıpranma ve değer kaybına karşı gereken maliyetleri ortaya koyarken, bu açıdan finans çalışmalarında bir gider olarak kayıt altına alınır. Genellikle de sabit varlıkların işletmeye ortaya çıkardığı yükü ifade ederken, gerçek anlamda bir nakit çıkışı ortaya koyulmasa da işletmenin vergi yükünü azaltmak için kullanılabilir. Yani amortisman gideri sayesinde işletme daha kar elde etmiş gibi daha düşük vergi ödeme fırsatı elde eder. Aynı zamanda amortisman sayesinde ekonomik bir realite elde edilirken, yatırım kararlarında da doğru veriler sağlanır.
Birikmiş Amortisman Nedir?
Birikmiş amortisman, herhangi finansal kıymeti olan bir varlık ile ilgili cari amortisman rakamlarının değişen yıllar ile birlikte toplam bir şekilde hesaplanması sonucunda elde edilir. Çoğu zaman bir varlığın finansal hayatı süresince karşılaşılan tüm değer kayıplarının kümülatif toplamı şeklinde açıklanabilir.
Özellikle bir varlığın cari değerini belirleyebilmek noktasında birikmiş amortisman önemli bir noktada yer alır. İşletmede sahip olunan vasıtalar, cihazlar, makineler, işletmen sahip olduğu binalar ya da tüm araçlar zaman içerisinde bir yıpranma ile karşılaşır. Yıpranma ise değer kaybını ortaya çıkarırken, bu kaybın muhasebe kaydına işlenebilmesi açısından birikmiş amortisman hesabı gerçekleştirilir. Çünkü örneğin sahip olunan bir vasıta için ödenen ilk maliyetin birikmiş amortisman içerisinden çıkarılması ile birlikte cari değer ortaya çıkar.
Birikmiş amortisman hesabı yapılırken her yıl aynı tutar gözönünde tutularak sabit bir hesaplama yapılabileceği gibi ekonomik bir kıymeti bulunan varlığın fayda sağladığı yaşam süresinden sabit oran kullanımı datercih edebilir. Faydalı ömrü olarak ifade edilen kavram, herhangi bir varlığın ne kadar süre kullanıldığını belirtmektedir. Bu anlamda hangi varlıkların amortisman hesabının yapılabileceği de Vergi Usul Kanunu 313. maddesinde yer almaktadır. Yani kanun maddesine göre birikmiş amortisman hesabı yapılabilecek finansal kıymeti bulunan varlıklar aşağıdaki şekildedir.
- İşletmede bulunan alet ekipman ve araçlar
- İşletme demirbaşları
- Sinema filmleri
- Mefruşat ürünleri
Hesaplama dahilinde tutulabilecek bu varlıklar tıpkı gayrimenkul ya da gayrimenkul ile benzer bir yapı oluştururken, bu tip varlıklarda zaman içerisinde oluşabilecek kayıpların toplamı göz önünde tutulur. Amortisman her yıl, o yılı ifade edecek şekilde hesaplanırken; günümüzde bu hesaplamanın yapılmasında da normal amortisman, fevkalade amortisman, azalan bakiyeler yöntemi ya da madenlerde amortisman gibi yöntemler kullanılabilir.
Kıst Amortisman Nedir?
Kıst amortisman, bir işletmenin sadece sahip olduğu binek vasıtalar için uygulanan sistemi ifade eder. İşletmenin sahip olduğu otomobillerin aktif dönemde bulunması ile birlikte hesap dönemi açısından bulunulan ay tam ay olarak ele alınır ve kalan ay süresi bazında da amortisman ayrılır.
Genellikle işletmelerde yıl ortasında alınan bir birim vasıta açısından o dönem dahilinde kaç ay kullanılıyorsa o kadar aya göre amortisman gideri ayrılır. Ayrılmayan süre için ortaya çıkan bakiye ise itfa süresi sonunda ortadan kaldırılır. Ancak bir işletmenin ana faaliyeti belirli düzeyde veya tam anlamı ile binek otomobil kiralama ya da bu tip araçları işletmek ise bu hizmet açısından kullandıkları binek otomobillerde bu tip bir amortisman yöntemi kullanılmaz.
Elbette işletmeler sadece kuruluş aşamasında veya her yılın başında değil dönem içerisinde de bir varlık sahibi olabilir. Özellikle binek araçlarda yıl içerisinde alınan bir binek araç için yılın kalan ayları kadar amortisman gideri yazılır. Zira Vergi Usul Kanunu 320. maddesi çerçevesinde bu durum yer alırken tam olarak yılın ele alınması değil vasıtanın işletmeye girdiği aydan itibaren yıl sonuna kadar kalan süre amortisman için hesaba katılır ve bu anlamda yıl boyunca yapılan yatırımlarda vergi avantajını teknik anlamda sınırlar. Yani bu tip amortisman bir indirim veya teşvik anlamına gelmemek ile birlikte sadece varlığın işletmedeki ilk yılı için kullanılır.
Vergi Amortismanı Nedir?
Çok net bir tabir ile bir işletmenin bir rapor dönemi dahilinde beyan edeceği amortisman giderini ifade eder. Çünkü amortisman bir gider oluştururken, vergi açısından da bu giderin işlenmesi ve vergi avantajı elde edilmesi imkanı bulunmaktadır.
Bir işletmenin sahip olduğu sayılabilecek tüm dayanıklı mal ya da değerli evrak bir sermaye değerine sahiptir. Bazen de bu varlığın iradı dahilinde devam eden ölçekte vergiler yer alır. Bu durum sermaye değerinde düşüş nedeni oluştururken, bu düşüş finansal işlemlerde verginin amortismanı anlamına gelir. Zira amortisman yıllar içerisinde bir varlığın maliyetinin geri elde edilebilmesi için hesaplanırken, işletmelerde sahip olunan bir varlık gelir getirecek şekilde faaliyette bulunurken, bu varlığın bir faydalı ömrü yer alır ve 1 yıldan fazla geçtiğinde amortisman gideri ortaya çıkarken; yapılan bu hesap ile birlikte de yıl sonunda beyan edilecek bir vergi amortismanı ortaya çıkar.
Vergi amortismanı ülkemizde yasa gereği işletmelerin sahip olduğu maddi varlıklarda değer kaybı hesabının yapılması ile kazanılan bir vergi indirim türüdür. Resmi olarak vergi amortismanı gideri, vergiye tabi gelirlerden düşülerek vergi hesabı yapılabilir. Ancak ifade edildiği şekilde işletme sahip olduğu tüm varlıklardan amortisman talep etme hakkına sahip olmayıp, yasaya uygun şekilde koşulları oluşturan varlıklarda amortisman talebi sağlanabilir. Genellikle işletmenin sahip olduğu bir mülk, faaliyet için kullanılan bir araç ya da bir makinenin faydalı ömrünün en az 1 yıl olması ile bu hesap yapılabilir.
Hızlandırılmış Amortisman Nedir?
Azalan bakiyeler yöntemi olarak da bilinen bu amortisman yönteminde işletmenin ekonomik değeri aktif hale geldiği dönemden başlayacak şekilde yüksek bir kar çıkması durumunda normal amortisman usulüne fark ile 2 kat yüksek amortisman gideri yazılmasıdır.
Vergi Usul Kanunu dahilinde kullanılması mümkün olan hızlandırılmış amortisman yönteminde, duran varlıklarda genellikle amortisman payı ilk senesinde yüksek miktarda ödenirken; sonrasında ise her sene bu ödeme düşüş gösterir. Hatta bu neden ile yöntemin bir diğer adı azalan bakiyeler yöntemi olarak bilinmektedir. İşletmeler bazı faydalar sağladığı için bunu çok sık şekilde kullanırken, amortisman uygulaması çerçevesinde daha düşük bir vergi kesintisi ortaya çıkmakta ve amortisman gideri yüksek belirlenebilmektedir.
Duran varlıkların yıpranma oranlarının çıkarılmasında tercih edilen bir hesaplama yöntemi olan hızlandırılmış amortisman, her yıl amortisman payının daha düşük miktarı gelmesini sağlar. Ancak bu yöntemde en önemli şartlar arasında ödeme için verilen sürenin aynı normal amortisman gibi olması yer alır. Hatta bakanlık tarafından tespit edilen amortisman süresi dahilinde pay ayrılması gerekir. Yine amortisman payı hesabında daha önceki senelerde tahsil edilen tutarlar toplam bakiye içerisinden çıkarılır ve kalan bakiye içerisinden de o yılın payının hesabı yapılır. Amortisman oranı 2 katına çıkar ve fakat 2 kat arttığında dahi bu oranın %40 üzerine ulaşmaması şartı bulunur.
Amortisman Süresi Nedir?
İşletmenin sahip olduğu bir varlığın faydalı ömrü dahilinde gider anlamında kayıt altında tutulacağı zamanı ifade eden kavramdır.
Tanım çerçevesinde amortisman işletmenin uzun ömürlü varlıklarının zaman içerisinde kıymet kaybı yaşaması anlamına gelir. Bu durumda da yaşadıkları bu kayıp muhasebe işlemlerinde gider şeklinde kayıt edilir. Yine bu durumda da işletmede bulunan tüm varlıkların bir ekonomik ömrü yer alır. İşte bu kavram amortisman hesabı gerçekleştirilen ve belirli bir kullanım ömrü bulunan varlığın ne kadar süre gider şeklinde kayıt imkanı ortaya çıkardığını gösterir.
Amortisman hesabı yapılırken faydalı ömür çok önemli bir kriterdir. Çünkü bir araba ile bir bilgisayarın ya da bir matkabın ne kadar sürede yıpranma göstereceği ve teknolojik anlamda yaşayacağı değer kaybı gözönünde tutulur. Yasa çerçevesinde Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) her yıl bir liste yayınlar ve amortisman hesabı yapılabilecek varlıkları belirler. Bu liste içerisinde de varlıkların kaç yıl içerisinde itfa edilmesi ve hangi oran ile amortisman hesabı yapılması belirtilir. Her varlık açısından bakanlık tarafından amortisman süresi belirlenirken, örnek olarak günümüzde binalar açısından 50 yıl gibi bir süre ve taşıtlarda da ortalama 5 yıl gibi bir süre tespit edilmektedir.
İşletmelerde sahip olunan binadan araca, iş makinesinden teknik ekipmanlara ve mobilyalardan işletmenin kullandığı tüm makinelere kadar listeye dahil edilmiş olmaları koşulu ile varlıklar için amortisman hesabı yapılabilir. Bu hesaplamada da değişen yöntemler kullanılabilmek ile birlikte amortisman gideri nedir sorusunda verilen cevaba uygun bir şekilde yıpranma ve eskime payları hesaba katılarak faydalı ömürleri göz önünde tutulması koşulu ile hesap yapılır.
Sıkça Sorulan Sorular
Amortisman giderinin anlamı nedir?
Bir işletmede vasıta ya da taşınmaz varlıkların 1 yıl üzerinde kullanımı ile birlikte ortaya çıkan yıpranma ve değer kaybı karşısından gösterilen gider anlamını taşır.
Amortisman gideri vergiden düşer mi?
Amortisman giderleri işletmenin bir gideri olarak vergi hesaplamasında düşüş sağlar.
