Matrah, dilimize Arapça üzerinden geçiş gerçekleştirmiş bir kelime
olarak; verginin miktarı için temel birim anlamına gelir. Ekonomi anlamında da
matrah elde edilen bir kazanç için belirlenen vergi miktarı anlamına gelirken,
piyasada vergi matrahı kavramı çok sık kullanılır. Bu anlamda da vergi matrahı nedir, hesaplaması nasıl
yapılır ve kümülatif vergi matrahı gibi birçok konunun açıklamasının yapılması
gerekebilir.
Bu yazımızda emlak vergisi, kira gelir vergisi gibi vergilerinizin nasıl belirlendiğini anlayabilirsiniz. Hazırsanız vergi matrahı nedir sorusunu yanıtlayarak başlayalım.
Vergi Matrahı Nedir?
Bireyin, mükellefin veya bir şirketin vergilendirilecek
şekilde kazanmış olduğu esas kazancın belirlenmesi açısından temel tutulan ve
gelir içerisinden giderlerin düşürülmesi ile ortaya çıkan tutar ile hesabı
yapılan vergi yükü, vergi matrahı olarak bilinir. Bu şekilde bir hesap
yapılması ile birlikte masraf vergisi hesaplanırken, öncelikle mükellefin gelir
miktarı ortaya çıkarılır. Yani vergi borcu hesabı gerçekleştirilirken,
hesaplanan vergi matrahı vergi tarifesi açısından ölçülebilir değer anlamına gelir.
Bugün maliye ve muhasebe hesaplamalarında en fazla bilinen
tür ise gelir vergisi matrahı olarak ifade edilir. Örnek olarak bir fabrikada
çalışan işçinin geliri üzerinden bu hesaplamanın yapılması mümkündür.
Hesaplamada işçinin fabrikadan aldığı brüt ücret göz önünde tutularak; bu brüt
ücretten işsizlik sigortası işçi payı ve SGK işçi payı gibi değerler düşülür.
Elde edilen son rakam yeni tutar olarak göz önünde tutulurken, bu tutar matrah
oluşturur ve bu tutar üzerinden gelir vergisi matrahı göz önünde bulundurulur.
Gelir vergisi matrahı vergiye tabi olacak esas tutar anlamına gelir. Gerçek bir kişinin herhangi bir noktada sigortalı ya da maaşlı çalışması ya da serbest vergi mükellefi olması gibi her durumda yıl içerisinde elde ettiği gelir içerisinden tüm giderlerin düşürülmesi ile kalan miktar vergi alanı yani gelir vergisi matrahı oluşturur. Ancak elbette bu gelir tamamen vergi ödenecek miktarı ifade etmeyip, net tutar indirimler, kişiye veya bazı koşullara göre ortaya koyulan istisnalar, yasanın ya da güncel durumların sağladığı indirimler gibi her koşul çıkarıldıktan sonra vergi belirlenir.
Vergi Matrahı Hesaplama
Ülkelerde ekonomiyi ayakta tutabilmek ve kamu hizmetlerini
yürütebilmek için gelir vergisi ile elde edilen kaynaktan yararlanılır.
Bireyler ve işletmeler üzerinden elde edilen bu gelir, belirli bir masraf
hesaplama yöntemi ile tespit edilir. Gelir vergisi matrahı hesaplama işlemi
gerçekleştirilirken de aşağıdaki kurallara dikkat edilir.
- Doğru bir matrah
hesaplaması gerçekleştirilebilmesi için ülkedeki gelir kaynakları eksiksiz
bir şekilde tespit edilmelidir. Yani bireylerin kişisel gelirleri,
gayrimenkullerin kiraya verilmesinden elde edilen gelirler, işletme
faaliyetlerinden elde edilen gelirler, bireylerin yatırımlarından
sağladıkları kazançlar veya kişisel olarak ortaya çıkan tüm gelirler birer
kaynak olarak hesaba katılır.
- Tüm gelirler ile birlikte
bireylerin, şirketlerin ve kurumların gerçekleştirdiği harcamalar sonucu
ortaya çıkan giderler de düzenli bir şekilde gözden geçirilir. Çünkü
giderler masrafı doğru hesaplamak için en önemli faktörü oluştururken, tüm
gelir ve gider belgeleri kişiler ve kurumlar tarafından muhafaza
edilmelidir.
- Her ülkede olduğu gibi
Türkiye'de de vergi için bir mevzuat yer alırken; kişiler, firmalar,
işletmeler veya kurumlar için vergi matrahı hesaplaması bazı indirimler,
avantajlar ve muafiyetler ile yapılır. Bu ayrıcalıkların tümünün
kullanılması ile birlikte bazen masrafta düşüş oluşabilir veya daha düşük
bir vergi ödemesi ortaya çıkabilir.
- Vergi matrahı düzenlemesi çerçevesinde hesaplama bazen
karmaşık bir süreç ortaya koyabilir. Bireyin veya bireyin birlikte
çalıştığı muhasebecinin vergi matrahını doğru hesaplaması ve tüm
avantajları ortaya koyması için profesyonellik önemlidir.
Ülkemizde vergi matrahı doğru hesaplanırsa, vergi ödemeleri de doğru bir şekilde tespit edilerek talep edilebilir. Matrah belirlemesinde, bir işletmenin kazancı ile bir bireyin kazancı arasında büyük farklılıklar olduğu gibi farklı gelir kaynakları da işletme ve kişiler arasında gelir farklılıkları ortaya çıkarabilir. Tüm bu ayrıntılar yukarıda sayılan kriterler ile birlikte doğru sonucun elde edilmesini sağlar. Tüm bunlar bağlamında da özellikle gelir vergisi matrahı hesaplanırken; bireylerin veya kurumların elde ettikleri gelirlerden giderler çıkarılarak elde edilen rakam vergi mevzuatı gereği vergi hesaplaması için temel alınır.
Kümülatif Vergi Matrahı Nedir?
Gelir vergisi bireylerin veya işletmelerin yıllık
kazançlarına göre farklı oluşturabilen bir vergi çeşidi olmak ile birlikte bu
hesaplamalarda özellikle kümülatif vergi matrahı en önemli kavramlardan
birisidir. Kısa bir tanım yapılması gerekirse, kümülatif kelimesinin toplanmış
anlamına gelmesi ile birlikte kümülatif vergi matrahı; 1 yıl içerisinde
kazanılan gelir bağlamında hesabı yapılan gelir vergisinin ödemesini ihtiva
eden gelir vergisi matrahlarının birleşimi anlamına gelmektedir.
Kümülatif vergi matrahı her takvim yılında özel bir şekilde
ifade edildiği için Ocak ayı itibari ile sıfırlanarak tekrar hesaplanır.
Bireyin veya işletmelerin Ocak ayı itibarı ile gelir vergisi matrahları yeniden
hesaplanmaya başlanırken, bu matrahların toplamı son dönemde kümülatif gelir
vergisi matrahı olarak ele alınır. Ayrıca Ocak ayında elde edilen kümülatif
gelir vergisi matrahı, yılın ilk ayında elde edilen değer olduğundan dolayı
toplam anlamına gelir ve Ocak ayındaki gelir vergisi matrahı ile eşit olarak
ele alınır.
Bir işletme içerisinde düşünüldüğünde işletme sahibi çalışan her personel için bu çalışanın aylık brüt kazancından işsizlik sigortası ve genel sağlık sigortası gibi değerleri çıkararak, biriken ve her ay artan vergi türünü hesaba aldığında, bu değer yine kümülatif vergi matrahı anlamına gelir. Yani çalışanın gelir vergisi dilimi ve bu vergiden kesinti yapılacak vergi oranlarını tespit etmek için işveren aylık olarak hesaplama gerçekleştirir ve hem artış gösteren hem de ilerleyen bir vergi, kümülatif vergi olarak ele alır. Çalışanlar açısından bu matrah, her sene devletin belirlediği asgari ücret rakamları ile hesaplanır ve günümüzde de özellikle işletmelerde profesyonel muhasebe programları kullanılır.
Kümülatif Vergi Matrahı Nasıl Alınır?
Bir işletme içerisinde veya bireysel hesaplamalarda
kümülatif vergi matrahı hesabı sağlanırken, brüt ücret üzerinden sağlık
sigortası ve işsizlik sigortası gibi paylar çıkartılarak elde edilen miktar ile
birlikte hesaplama sağlanır. Bazı dönemlerde işveren veya bireysel kazanç
sağlayan kişiler için kurumlar kümülatif
vergi matrahı yazısı talebi gerçekleştirebilir. Bu talebe karşılık alınacak
yazı içinde e-devlet sistemi üzerinden e- vergi sorgulaması yapılırken, bu
noktada kişi veya kurum vergi kimlik numarası ile bağlı bulunduğunuz vergi
dairesi ve il seçimleri yapılarak kümülatif vergi matrahı belgesi elde
edilebilir.
Vergi matrah düzenlemesi çerçevesinde vergi matrahı tespiti yapılırken, bir iş yerinde çalışanın tüm bilgileri veya bireysel olarak mükellefin tüm bilgileri hesaplama yapacak kişinin elinde bulunmalıdır. Örneğin; işletmelerde çalışan kişi için vergi matrahı nedir sorusu açısından yıl boyunca bireye ödenen maaşlar üst üste eklenerek toplama yapılır ve brüt maaş tutarı hesaplanarak içinden kesintiler çıkarılır. Örnek olarak %1 işsizlik vergisi oranı ve %14 sağlık primi borcu bulunuyorsa, bu hesaplamalar genel toplamdan çıkarılır. Elde edilen sonuç gelir dilimi üzerinden karşılaştırılarak bu gelir dilimi için vergi oranı ile sonuç çarpılır ve kümülatif vergi matrahı tespit edilir.
Sıkça Sorulan Sorular
Vergi matrah ne demektir?
Vergi matrahı, vergi hesaplamalarında borcun ortaya
çıkarılmasına temel tutulan ölçüt anlamına gelmektedir.
2025 vergi matrah tutarı ne kadardır?
2025'te net asgari ücret 22.104,68 ₺ ve yine brüt asgari
ücrette 26.005,50 ₺ şeklinde belirlenmiştir. Bu çerçevede 22.104,68 ₺ asgari
ücret açısından gelir vergisi kesintisi 3315,70 ₺ şeklinde tespit
edilmektedir.
Vergi matrahımı nasıl öğrenebilirim?
Kümülatif vergi matrahı sorgulaması e-devlet üzerinden
“e-vergi levhası sorgulama” bölümünde yapılabilir.
